از اول ژانویۀ 1988 ، طبقهبندیِ جدیدی از کالاهای مورد مبادله در تجارت بینالمللی به نام «سیستم
هماهنگ شدۀ توصیف و کدگذاریِ کالا Harmonized System:HS( » ( به مرحلۀ اجرا درآمد که در واقع،
نوزاد تکامل یافتۀ نمانکلاتوری است که تا آن تاریخ، در تدوین تعرفههای گمرکی استفاده میشد.
سیستم هماهنگ شدۀ توصیف و کدگذاری کالا، براساس «کنوانسیون بینالمللی سیستم هماهنگ
شدۀ توصیف و کدگذاری کالا » مورخ 14 ژوئن 1983 میلادی است که به تصویب شورای همکاری گمرکی
Customs Cooperation Council:CCC( ( رسیده و جمهوری اسلامی ایران، در سال 1373 براساس ماده
واحدۀ قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون یادشده، به آن پیوسته است.
نمانکلاتور سیستم هماهنگ شده، مانندِ فرهنگ اصطلاحاتی است که تقریباً اسامیِ تمام کالاهای
مورد مبادله در تجارت بینالمللی و فنون روز دنیا در آن گنجانیده شده است و طبعاً چون فقط نام
کالاها را در خود جای داده، خلاصه و مؤجز است؛ لذا برای درک آن و از همه مهمتر حفظ یکنواختی
10 مکس نوت؛ مروری بر یادداشت های توضیحی سیستم هماهنگ شده
استفاده از آن، به صورتی که کالای واحدی در تمام دنیا، ذیل کد واحدی قابل طبق هبندی باشد و نیز
به منظور تسهیل مراجعه به آن، سازمان جهانی گمرک ) World Customs Organization: WCO (، نشریاتی
را تدوین نموده که تأمین کنندۀ اهداف فوق م یباشند. درخصوص این نشریاتِ مکمل در «مکث در
مکس » توضیحات لازم ارائه شده و از ورود به توضیحات بیشتر در این زمینه خودداری می شود؛ با
این وصف، همۀ افرادی که از نزدیک، دستی بر آتشِ طبق هبندیِ کالا در گمرک یا سایر مراجع دارند با
«یادداش تهای توضیحیِ سیستم هماهنگ شدۀ توصیف و کدگذاری کالا )Explanatory Notes:EN( »
آشنایی دارند.
یادداشت های توضیحیِ HS ، جزء لاینفکِ کنوانسیون سیستم هماهنگ شده به شمار نمی روند،
ولی از آنجایی که این یادداش تها به تصویب شورای همکاری گمرکی رسیده اند، ب هعنوان تفسیری
رسمی بر HS در مقیاس بین المللی و یک نشریۀ اجتنا بناپذیر و مکمّلِ HS محسوب م یگردند. این
یادداشت ها، بسیار مفید بوده و گاهی نیز برای حصولِ اطمینان از تفسیر و درکِ صحیحِ سیستم
هماهنگ شده، مراجعه به آ نها ضروری است و حتی در همین زمینه و در مقام مقایسه باید دانست
که شماری از کشورهای عضوِ شورای همکاری گمرکی، یادداشت های توضیحیِ مربوط به نمانکلاتور
شورای همکاری گمرکی را کلاً و بدون کم و کاست و مثلاً به شکل مقررات، در سیست مهای قانونیِ
تعرف ههایِ گمرکیِ خود منظور نموده اند.
در هر حال، باید خاطر نشان نمود یادداش تهای توضیحی سیستم هماهنگ شده را باید همواره
در رابطۀ تنگاتنگ با متون HS مطالعه کرد، زیرا نم یتوان آ نها را از این سیستم، به ویژه از قواعد تفسیری
و یادداشت های قسمت و فصل نمانکلاتور، تفکیک کرد، چرا که یادداش تهای توضیحی HS ، همان
نظم اصولی وسیستماتیک روند طبقه بندی سیستم هماهنگ شده را دنبال م یکند، یعنی به همان
ترتیبِ متون نمانکلاتور، متن ردیف با حروف درشت و ردی فهای فرعی با حروف ریزتر آمده و بعد،
توضیحات، با حروف بازهم ریزتر ارائه شده و در پایان نیز با حروف کوچک تر ، کالاهایی که از آن شماره
مستثنی می گردند قید و محل طبق هبندی آن ها در شماره های دیگر معین شده است.
این یادداشت ها، در مورد دامنۀ شمول )محدودۀ کاربرد( هر شماره، توضیحات لازم را داده و به علاوه
فهرستی از کالاهایی که باید در آن شماره طبقه بندی و یا از آن شماره مستثنی شوند را ارائه می دهد؛
همچنین در این یادداش تها، توضیحات فنی در مورد کالاهای مورد نظر از لحاظ شکل ظاهری،
مشخصات، روش تولید و موارد کاربرد، داده شده و راهنمایی های عملی نیز برای شناخت آ نها به
عمل آمده است. در موارد ضروری نیز برای مشخص کردن دامنۀ شمول شمار ههای فرعیِ خاص،
فل م ا گفشت گفشتپ 11 ی و ر ی
یادداشتهای توضیحی لازم منظور شدهاند و شمارههای فرعیِ دارای یادداشت فصل، با علامت + در
این نشریه )در مقابل عنوان هرردیف( مشخص شده است.
باید توجه نمود که در کشور ایران، مادۀ 13 قانون امور گمرکی و مادۀ 9 آیین نامۀ اجرائی قانون مذکور،
علاوه بر نمانکلاتورِ HS ، به یادداشتهای توضیحی آن نیز جنبۀ قانونی میبخشد. مادۀ 13 قانون
امورگمرکی تصریح نموده «وزارت امور اقتصادی و دارائی موظف است اصلاحات مربوط به سامانه
)سیستم( هماهنگ شدۀ توصیف و کدگذاری کالا، «یادداشتهای توضیحی آن » و اصلاحات بعدی را
در قالب آئین نامه پیشنهاد نماید و به تصویب هیأت وزیران برساند و اصلاحات مزبور را در روزنامههای
کثیرالانتشار آ گهی و در تارنمای )وب سایت( اختصاصی گمرک درج کند. » در تبصرۀ ذیل این ماده
نیز با به رسمیت شناختنِ «حقوق مکتسب » افراد ذینفع، آمده است «درصورتی که اصلاحاتِ مزبور در
مأخذ حقوق ورودی مؤثر باشد، کالای موجود در گمرک و کالایی که قبل از اعلام آ گهی برای آن گشایش
اعتبار شده یا بارنامۀ حمل برای آن صادر گردیده است مشمول مأخذ کمتر میشود. »
مرتبط با همین موضوع، مادۀ 9 آئین نامه اجرایی قانون امور گمرکی نیز مقرر داشته «در اجرای مادۀ 13
قانون و تبصرۀ آن، در مواردی که در عبارات جدول تعرفه ابهام وجود داشته باشد، متن سیستم هماهنگ
شده و «یادداشتهای توضیحی » آن به زبانهای رسمی کنوانسیون مربوط )انگلیسی _ فرانسوی( ملاک
عمل خواهد بود. » همچنین طبق مفاد مادۀ 215 آیین نامۀ اجرائی قانون امور گمرکی «مراجع رسیدگی به
اختلافات گمرکی «موظفند » برای تشخیص طبقهبندی کالا، متن نمانکلاتور سیستم هماهنگ شده،
یادداشتهای توضیحی آن و آرای صادره از سوی شورای همکاری گمرکی درخصوص طبقهبندی کالا
و در سایر موارد، قوانین و مقررات مربوط را به طور دقیق ملاک صدور رأی قرار داده و در اوراق رأی صادره
به منابع یاد شده اشاره نمایند. »
فارغ از توضیحاتِ فوق، علیرغم این که اهمیت این نشریۀ مکمل، بر هر استفاده کنندهای از HS
روشن است اما جایِ خالیِ آن در گمرک و تجارت خارجی کشورِ ما بسی محسوس میباشد. به عبارت
دیگر میتوان گفت از یک سو، سازمان گمرک و وزارت امور اقتصادی و دارایی، طی سالیان گذشته و
حال، به وظیفۀ قانونی خود به صورت کامل و مطلوب عمل نکردهاند تا این خلاء را پُر کنند و از سوی
دیگر مراجعان به گمرک، کارمندان این سازمان، فعالان اقتصادی و تجاری، اساتید مرتبط با رشتههای
بازرگانی و گمرکی نیز اهتمامی به استفاده و معرفی این گنجینۀ ارزشمند نداشته اند.
در این میان، یادداشتهای توضیحی HS ، سالیان سال است که با زحمات بیدریغ و نگاهِ عالمانۀ
استاد بزرگوار و اندیشمند جناب آقای بهشتیان و مجموعۀ تحت مدیریت ایشان در حال ترجمه و
12 مکس نوت؛ مروری بر یادداشت های توضیحی سیستم هماهنگ شده
به روز رسانی بوده و اکنون این مهم به سرانجام رسیده است. چهار پیش آمد در این رابطه، مرا بسیار
غمگین نمود: اول. فقدان آقای دکتر صمدانی فرد، احدی از مترجمین یادداش تهای توضیحی از زبان
فرانسه به فارسی، که علیرغم عشق و اشتیاقی که به ترجمۀ این متون داشتند، اما گمرک ایران، هرگز سر
سازگاری با این بزرگوار نداشت و ایشان، بارها از عدم پرداخت به موقعِ حق الترجمه و ح قالتألیف خود
گِله داشتند و ناراحت بودند! یعنی سازمانِ گمرکی که طبق مادۀ 160 قانون امورگمرکی، «اختیار » دارد 2%
از حقوق ورودی وصولی را بنام خود برداشت کرده و «وظیفه » دارد طبق مادۀ 162 قانون مزبور، 10 % از منابع
موضوع مادۀ 160 قانون را ب همنظور آموزش، پژوهش و بالابردن سطح آ گاهی، مهارت و معلوماتِ کارکنان
گمرک و سایر اموری که موجب افزایش بهره وری کارکنان گمرک و وصول حقوق دولت می شود، هزینه
نماید، این مبالغ در مقابل زحمات این بزرگواران عدد قابل توجهی به شمار می رفت؟ و یا این امر برای
مسئولین و متصدیان ذیربط، ب یاهمیت جلوه می کرد؟! ایزد بهتر داند. دوم. متونی که با زحمات بی وقفۀ
استاد بهشتیان در یادداش تهای توضیحی، به رشتۀ تحریر درآمده را باید با آب طلا تحریر نمود و نه
تنها در میان گمرکات کشور به معرض نمایش گذاشت بلکه باید در شورای همکاری گمرکی در اختیار
همه کشورهای عضو نیز قرار داد. استاد ب یبدیلی که گمرک ایران، مانند وی را هرگز به خود نخواهد
دید و قبول زحمت نموده و با تحمل مشکلات، مرار تها و ناملایمات بسیار در این زمینه، این متون
را ترجمه و ب هروز رسانی نمود هاند، باید به تعداد یکصد جلد، آن هم صرفاً برای برخی از کارکنان گمرک،
چاپ و منتشر شود؟! باید توجه داشت تعداد مدیران این سازمان عریض و طویل، صدها نفر است و
آنگاه صرفاً این مجلد در یکصد جلد منتشر و حتی به افرادی که وظیفۀ آ نها ارتباطی به این موضوعات
ندارد تحویل م یشود و برخی کارشناسان فنی این سازمان نیز در عطش یک موضوع فنی و گمرکی،
مجبورند با ابهامات خود کنار آمده و خم به ابرو نیاورند. با این اوصاف، انتظار از یک کارمند گمرک نیز
این است که کوچکترین مغایرت تعرفه و قانون را کشف کند و هیچ کالایی، با تخلف و مغایرت، از زیر
چشمان تیزبین این کارمند فنی، از گمرک ترخیص نشود! و اگر کالایی با تعرفه غیرواقعی یا اشتباهی از
گمرک خارج شود، همان کارمند را مؤاخذه خواهند نمود که چرا متوجه چنین مغایرتی نشده است؟!
سوم. بازهم تأ کید می کنم، این متون را باید با آب طلا نوشت یا حداقل مفضض نمود؛ اما متأسفانه
مشاهده م یشود این یکصد جلد منتشر شدۀ مختص گمرک نیز با بدترین و کمرن گترین حالت چاپ،
منتشر و عرضه شده است و بسان متونی است که سال ها در معرض نور آفتابی وحشتناک، رنگ عوض
نموده! و حتی در برخی جلدها، صفحات مربوطه، یک درمیان خالی است و اصلاً چاپ نشده است!
چهارم. مراسم تودیعِ سرپاییِ اینجانب در پایان دورۀ مسئولیتم در گمرک مقارن شد با تحویل چند جلد
فل م ا گفشت گفشتپ 13 ی و ر ی
از این یادداشتهای توضیحی به یکی از دفاتر مهم فنی گمرک ایران و به چشم خود دیدم که یکی از
افرادی که افتخار دریافت یک سری از این یادداشتها را پیدا کرده بود! از فردی که درصدد تحویل دادن
کتب بود خواست تا این سری از کتابها را به انبار برده و در آنجا انبار کند! و این مائیم که با بیتوجهی
به همین گنجینهها، اکنون، به این مرحله رسیدهایم.
در خاتمه، با بیان این مطلب که پس از توضیحات مبسوط سیستم طبقهبندی کالا در «مکث در مکس ،»
کتاب «مکس نوت » حاوی مطالب مهمی از یادداشتهای توضیحی HS و ترجمۀ به روز شده توسط
گمرک ایران، برای علاقه مندان در این زمینه است تا آشنایی لازم با این نشریۀ مکمل سیستم هماهنگ
شدۀ توصیف و کدگذاری کالا داشته باشند و در طبقهبندی کالا این موارد را به کار بندند، امید است
تا دیرنشده و هنوز این مطالب «به روز » هستند مدیریت فعلی سازمان گمرک، که تاکنون نشان دادهاند
امر مقدس آموزش از اهمیت ویژهای نزد ایشان برخوردار است، دستور لازم برای انتشار رسمی، قانونی و
عمومی و عرضۀ سراسری مهمترین نشریۀ مکمل سیستم هماهنگ شدۀ توصیف و کدگذاری کالا صادر
نمایند. والله علیمٌ بذات الصدور
مهرداد جمال ارونقی
زمستان